خشکسالی، دوره‌ی کم‌آبی است که طی آن یک منطقه با
کمبود در ذخیره
و منابع آبی مواجه است. از این تعریف، بلافاصله می‌توان نتیجه گرفت
که دوره کم‌آبی نسبت به یک منطقه به خصوص و ویژگی‌های مختلف آن سنجیده می‌شود و به
سادگی نمیتوان مفاهیم و مسائل مربوط یا برآمده از آن را در طول زمان و مکان تعمیم
بخشید. خشکسالی یا به عبارتی دوره امتداد خشکی می‌تواند از چند
ماه تا چند سال باشد. در واقع از نظرعلمی عبارت دقیق‌تر و مناسب‌تر به جای
خشکسالی، «دوره کم‌آبی» است.
خشکسالی می‌تواند باعث عدم توازن در میزان آب و در
نتیجهٔ آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کم شدن شدّت جریان آب (برای نیروگاه‌های
برق‌آبی)، کاهش عمق آب‌های سطحی و خاک مرطوب می‌شود. این اتّفاق زمانی رخ می‌دهد
که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حدّ معمول در مدّت معیّن بیشتر شود. خشکسالی
جدّی‌ترین معضل فیزیکی برای کشاورزی در همهٔ جای دنیا است. برای مقابله با این
پدیده بارور کردن ابرها می‌تواند (نه الزاماً) روشی مؤثر ولی کوتاه‌مدت است.
بر
اساس این گزارش در ۱۷ کشوری که میزان‌های «بسیار بالای» تنش آبی دارند، «کشاورزی،
صنعت و شهرداری‌ها تا
۸۰ درصد منابع موجود آب سطحی و زیرزمینی را در یک سال میانگین مصرف می‌کنند» و
«روز صفر» بی‌آبی ممکن است قریب‌الوقوع باشد. ایران در رده چهارم کشورهای تحت خطر بی آبی
قرار دارد.
انواع خشکسالی :
-
خشکسالی هیدرولوژیکی (آب‌شناسی) : این قسمت از خشکسالی
با پیامدهای کمبود دوره‌ای
ریزش‌های جوی بر منابع و ذخایر آبی روزمینی و زیرزمینی از قبیل جریان‌های
رودخانه‌ای، سطح آب دریاچه‌ها، آب‌های زیرزمینی و… مرتبط است.
-
خشکسالی زراعتی : این رده از دوران کم‌آبی در واقع به
بررسی تأثیر ویژگی‌های
مختلف خشکسالی آب وهوایی (یا هیدرولوژیکی) بر کشاورزی می‌پردازد، با تأکید و
تمرکز بر کسری ریزش‌های جوی، اختلاف میان تبخیر و تعرق بالقوه و بالفعل، کسری محتوای آب خاک (رطوبت خاک)، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی یا مخازن آبی
دیگر و غیره. از جمله موارد حایز اهمیت در کشاورزی میزان آب مورد نیاز گیاهان است
که خود به شرایط متداول آب‌وهوا، مشخصات بیولوژیکی ویژه هر گیاه، مرحله رشد گیاه و
خواص فیزیکی و بیولوژیکی خاک بستگی دارد.
-
خشکسالی اقتصادی-اجتماعی : تعریف خشکسالی یا دوران کم‌آبی از منظر
اقتصادی-اجتماعی به ارتباط و پیوند میان عرضه و تقاضای برخی کالاهای
اقتصادی با
عناصر خشکسالی‌های آب‌وهوایی، هیدرولوژیکی و زراعتی می‌پردازد. تأمین
بسیاری از کالاهای اقتصادی از قبیل آب، علوفه، غلات، ماهی، انرژی برق-آبی، وابسته
به آب‌وهواست. به علت تغییرات طبیعی اقلیم، آب در برخی سال‌ها فراوان است اما در
سال‌های دیگر قادر به تأمین نیازهای انسانی و محیط‌زیستی نیست. کم‌آبی
اقتصادی-اجتماعی زمانی رخ می‌دهد که میزان نیاز برای آب از میزان عرضه آن پیشی می‌گیرد
که در نهایت به ورشکستگی منابع آب منجر می‌شود؛ این نوع خشکسالی می‌تواند به صورت
غیرمستقیم از تغییرات وضعیت آب وهوا تأثیر بپذیرد اما در وقوع آن بسیاری عوامل انسانی و به
خصوص مدیریتی نقشی بسزا دارند. خشکسالی اقتصادی-اجتماعی بیشتر محصول طراحی و
برنامه‌ریزی غیرعلمی و مدیریت ناسنجیده منابع آب است و نه به دلیل کم‌آبی ناشی از
کاهش مفرط ریزش‌های جوی.
وضعیت
ایران از نظر خشکسالی :
گرما
و خشکسالی؛ شاید
این‌ها کلماتی باشند که هر تابستان بارها درباره آنها شنیده باشید؛ اینکه هر یک چه
پیامدهایی در مناطق مختلف ایران دارد. اما حالا یک محقق ایرانی می‌گوید این پدیده‌ها هر یک باعث تشدید
دیگری هم می‌شود.
نام
این پدیده زیست محیطی «اکستریم‌های ترکیبی» است. یعنی ۲ حادثه طبیعی مختلف رخ بدهد اما
در واقع روی هم تاثیر بگذارند.
امیر
آقاکوچک، دانشیار دانشگاه کالیفرنیا در ایرواین، معتقد است ایران با یکی از این
پدیده‌ها دفعات زیادی مواجه شده است و اما هیچ کسی از وقوع چنین اتفاقی خبر ندارد.
گرما و خشکسالی دو «اکستریم» زیست‌محیطی هستند که خطرشان در کنار هم بسیار زیاد
است و
تابستان‌ها نمونه این اتفاق بارها در کشور مشاهده می‌شود. آقاکوچک در این باره توضیح
داد: بدن
انسان هنگام گرما، براثر عرق کردن خودش را خنک می‌کند، خاک و سطح زمین هم این کار
را می‌کنند، خاک رطوبت
دارد و در اثر تبخیر و تعرق گیاهان به نوعی سطح زمین خنک می‌شود. اما هنگام
خشکسالی رطوبت خاک کمتر است و اینجاست که بیشتر انرژی تابشی خورشید باعث گرم شدن
سطح می‌شود و این روند احتمال وقوع موج گرما را افزایش می دهد.
رئیس
مرکز ملی خشکسالی مساحت
و جمعیت تحت تاثیر خشکسالی را طی یک دهه و یک سال گذشته اعلام و تأکید کرد که بیش
از ۸۵ درصد جمعیت ایران تحت تاثیر خشکسالی بلندمدت و انباشته است. او در مورد جمعیت تحت
تاثیر خشکسالی در ۱۰ سال گذشته گفت: با توجه به شاخص ۱۰ ساله (SPEI) منتهی
به مرداد 97 ۱۱.۱
درصد از جمعیت ایران تحت
تاثیر خشکسالی خفیف، ۲۱.۵
درصد خشکسالی متوسط ، ۳۲.۵ خشکسالی شدید و ۲۰.۷ با خشکسالی بسیار شدید
هستند و تنها سه
دهم درصد از جمعیت کشور در شرایط ترسالی بسیار شدید، سه دهم درصد ترسالی شدید، دو
دهم درصد ترسالی
متوسط و هفت
دهم درصد با ترسالی ضعیف قرار دارند و ۱۲.۷ درصد جمعیت از شرایط نرمال برخوردار هستند. رئیس مرکز ملی خشکسالی
در ادامه مساحت دچار خشکسالی در ایران را در دو بازه کوتاه‌مدت و بلندمدت تشریح
کرد و گفت: نتایج
بررسی‌های پارامترهای دما ، بارش، تبخیر و تعرق در ۱۰ ساله گذشته منتهی به مهر ۹۸ نشان می‌دهد که ۹.۲ درصد مساحت کشور دچار
خشکسالی خفیف، ۱۸.۲ درصد خشکسالی متوسط، ۲۸.۷ درصد خشکسالی شدید و ۲۹.۸ درصد
خشکسالی بسیار شدید است.
بارندگی‌های بی‌امان بهار ۹۸ ربطی به رفع خشکسالی در ایران ندارد. درباره مورد اول
تقریبا تمام متخصصان بنام حوزه اقلیم در ایران بر این باور بودند که بارش‌های
سنگین بهار ۹۸ ربطی
به آغاز دوره ترسالی در ایران ندارد.
به باور متخصصان، یک فرایند متفاوت یک تا دوساله نمی‌تواند
نشانگر آغاز یک دوره یا پایان یک دوره باشد.
«شرایط
جوی ایران به دلیل گرم شدن کره زمین در کنار افزایش بارش در مناطق پرباران و کاهش
بارش در مناطق کم‌باران بی‌نظم هم شده است؛ در شرایط بی‌نظمی ممکن است مثلا در یزد
که کم‌باران است، ظرف یک ساعت به اندازه دو سال بارش رخ دهد. این بارش‌هایی که
اخیراً در ایران رخ داده هم اتفاقی بوده و تا زمانی که کره زمین گرم است ما در
خشکسالی هستیم و نباید با این بارش‌ها تصور کرد که خشکسالی تمام و آب و هوای ایران
مرطوب شده است».
متوسط
بارندگی در ایران 252 میلیمتر می باشد که این مقدار یک سوم متوسط جهانی است. از طرفی بی نظمی بارش ها در ایران زیاد است،
طوریکه بیشتر بارش ها در نیمه سرد سال و نه در دوره رشد محصوالت ریزش می کنند و یا
در اکثر مناطق خشک داخلی بخش غالبی از ریزش بارش های ساالنه در یک روز می باشند.
این شرایط حکایت از بی نظمی باالی بارش ها از نظر زمانی و مکانی دارد.
در
گزارش ناسا آمده است بعید نیست بین 30 تا 40 سال آینده بخش های وسیعی از ایران به
بیابان مطلق تبدیل شوند. تاثیرات گرمایش زمین و عواقب آن همچون خشکسالی با حدی جدی
است که هشدارها برای مهار گازهای گلخانه ای و جلوگیری از پیامدهای ناگوار مثل سیل
جاری شده است.
در گزارش «ناسا» آمده است در سال های پیش رو، میزان بارش
ایران کمتر از نصف میانگین خواهدبود. بیابان ها در ایران بسیار گسترش خواهندیافت و
غالب زیستگاه های ایران وارد یک دگردیسی پس رونده خواهندشد. یعنی جنگل ها درختزار
می شوند، درختزاران بوته زار می شوند، بوته زارها بیابان می شوند و بیابان ها به
عدم زادآوری زیستی آن در حداقل ممکن قرار گرفته و دوسوم مساحت ایران در شمار مناطق
خشک و نیمه خشک قرار می گرد.
البته نباید از این غافل شد که علاوه بر عواملی که پیش
از این به آن اشاره شد مهمترین عامل تخریب طبیعت و از بین رفتن منابع آبی، فعالیت
طبیعی انسان ها در کشوری است که هیچ گونه راه آبی خروجی به دریای آزاد از شمال به
جنوب ندارد تا آلاینده های جامد و مایع را بشوید و به اصطلاح زیست بوم ها را نو و
احیا کند.
کاهش
میزان بارندگی، به همراه مسائل دیگری مثل مصرف ۹۲ درصد کل آب کشور در حوزه
کشاورزی، باعث شده ایران در چند سال اخیر با کم‌آبی عجیبی رو‌به‌رو شود به طوری که
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در هفته گذشته در گزارشی اعلام کرد که بیش از
نیمی از جمعیت ایران در تابستان امسال با تنش آب‌شرب درگیر شدند.
مشکلات
:
«حمید چیت‌چیان» - وزیر سابق نیرو - در سخنانی بی‌پرده
درباره سدسازی در ایران گفته است: «برای۴۶ میلیارد مترمکعب آب قابل تنظیم رودخانه‌ها،
سدهایی برای تنظیم ۷۶ میلیون متر مکعب ساخته‌ایم. در واقع این هزینه‌های بی‌دلیل،
پرداخت یارانه نفتی به شرکت‌های آبی است».
در
واقع به گفته چیت‌چیان ما دو برابر ظرفیت آبی کشور سد ساخته‌ایم. مثل روز روشن است
که پشت این سدسازی‌ها، تنها سودجویی خفته بود. سودجویانی که تنها فکر منافع خود
بودند و اینکه چه بر سر ایران خواهد آمد، در محاسبات آنان جایی نداشت.
نکته
دوم اینکه سدسازی
همچنان بلای جان تفتیده ایران است. درباره این نکته، این «ناصر کرمی» است که
سخنانی آشکارا انتقادی علیه سدسازی دارد. او که استاد اقلیم‌شناسی است، در صفحه
فیس‌بوک خود ضمن تایید سخنان چیت‌چیان، وزیر نیرو، می‌گوید: «دو
برابر میزان مورد نیاز در ایران سد ساخته‌اند. نیمی از سدها ضروری بوده‌اند و نیمی
دیگر زیانبار و باعث خشکیدگی پهنه‌های وسیعی از کشور. برای مهار خشکیدگی ایران
نخست اینکه نباید سد تازه‌ای ساخته شود، حتی الامکان، و دیگر اینکه بسیاری از
سدهای موجود هم باید بلااثر شده و به واقع رودخانه و جریان طبیعی آب از سیطره آنها
رها شود».«استان سیستان و بلوچستان
از مناطق خشک و بیابانی محسوب می‌شود و میزان بارندگی سالانه در بخش‌های مختلف آن
بین ۷۰ تا ۱۳۰ میلیمتر است. در این استان ۲۳ سد در حال بهره‌برداری و ۲۵ سد دیگر
در مرحله اجرا و مطالعه قرار دارند». تصور کنید در استانی که بسیاری از باشندگان
آن از شدت خشکسالی و کم‌آبی از آن به دیگر نقاط کوچ می‌کنند، ۲۵ سد در مرحله اجرا
و مطالعه قرار دارد. برای اینکه درکی صحیح از این رقم بدست بیاوریم باید به یاد
بیاوریم که تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷، تنها ۳۰ سد در ایران ساخته شده بود.
تاریخچه
خشکسالی در ایران :
آخرین
خشکسالی ایران در سال های 45 و 46 اتفاق افتاد که صدها نفر در شرق ایران از گرسنگی
مردند و بسیاری از شرق ایران به خراسان، یزد، کرمان و سیستان و بلوچستان مهاجرت
کردند و حالا دوباره چنین خطری مردم حاشیه خلیج فارس را تهدید می کند و این موضوع
بسیار مهمی است که دولت و متولیان از همین امروز باید دست به کار شوند تا از بروز
چنین پدیده شومی جلوگیری کنند.
اثرات
خشکسالی :
تاثیرات
خشکسالی در منابع مختلف :
خشکسالی
و منابع آبی: این
در حالیست که خشکسالی های اخیر تأثیر منفی و شدیدی بر منابع آب زیرزمینی گذاشته
است.
خشکسالی
و مسایل اقتصادی –اجتماعی:
۲-۲- اثرات خشکسالی بر کشاورزی : خشکسالی
در کشاورزی بر تولیدات محصولات زراعی، باغی، دامی، حمل و نقل، منابع آب، خاک اثر
می¬گذارد. خشکسالی همچنین باعث خسارت به گونه¬های گیاهی و جانوری، شیوع بیماریها،
تغییر شیوه زندگی روستاییان، سلامتی و ... می¬گردد.
۱. اثر خشکسالی روی خاک: کاهش
مواد آلی و غذایی موجود در خاک و کاهش نفوذ پذیری آن، افزایش فرسایش بادی و آبی،
کاهش نقل و انتقال مواد غذایی در داخل خاک، تخریب ساختمان و بافت خاک، افزایش
تبخیر از سطح خاک و کاهش کیفیت خاک
۲. اثر
خشکسالی بر روی آب کشاورزی: کاهش و یا خشک شدن آب رودخانه¬ها، عدم استحصال آب و
کاهش تغذیه سفره¬های آب زیرزمینی، کاهش آبدهی قنات¬ها، کاهش سطح دریاچه¬ها، تأثیر
بر کیفیت آب مانند افزایش غلظت نمک، افزایش دمای آب، افزایش اسیدیته و ...
۳. اثر
خشکسالی بر تولیدات کشاورزی: اثر خشکسالی بر روی محصولات زراعی و باغی و منابع
طبیعی به دو صورت می باشد:
۳-۱. آثار
مستقیم: خشکسالی باعث کاهش تولیدات زراعی و باغی، کاهش تولیدات دامی و طیور، کاهش
تنوع گونه¬ها در اثر کاهش کیفیت خاک و کاهش دسترسی به آب، کاهش تولیدات شیلاتی
۳-۲. آثار
غیر مستقیم: این آثار در واقع نتیجه اثرات مستقیم خشکسالی بر روی کشاورزی می¬باشد
که باعث مشکلاتی چون کاهش درآمد کشاورزان و شاغلین بخش کشاورزی، افزایش قیمت¬های
محصولات کشاورزی، بیکاری، مهاجرت و... می¬باشد.
اثرات
خشکسالی بر تنوع زیستی : ۱- از
ایجاد پارکهای جنگلی و جنگلکاری در سطوح وسیعی و در مناطق دارای بافت سبک و خاکهای
فقیر که دارای ظرفیت نگهداری آب پایین هستند اجتناب شده تا مشکل کمبود آب در دوره
های خشکسالی کاهش یابد.
٢- مطالعاتی در زمینه
شناسایی گونه های مقاوم به پدیده خشکسالی صورت گیرد تا در مناطق در معرض تهدید
خشکسالی تا آن گونه ها برای احداث پارک مد نظر قرار گیرد
خشکسالی
باعث کاهش رشد، افزایش مرگ و میر و کاهش زادآوری در افراد متعلق به یک گونه می
شود. افرادی که در معرض خشکسالی های طولانی قرار می گیرند، بدلیل مواجه با تنش کم آبی
و کمبود مواد غذایی ضعیف و ناتوان شده و نسبت به بیماریها نیز بسیار آسیب پذیرند.
بنابراین افراد متعلق به یک گونه با تغییر منطقه جغرافیایی پراکنش خود سعی در
تعدیل شرایط می نمایند و آنهایی که در این امر موفق نباشند، نابود می شوند.
تأثير
خشکسالی بر محيط زیست خسارت ناشي از خشكسالي بر محيط زيست راميتوان اينگونه فهرست
نمود : **خسارات وارده بر گونه
هاي جانوري: - خسارت به تنوع گونه ای،
کاهش و تخریب زیستگاه ماهيان و حيات وحش - کوچ
و مهاجرت بی رویه حيوانات وحشی به لحاظ کمبود آب و غذای کافی - افزایش آسيب پذیری شکار (به دليل تمرکز گونه های
نزدیک آب) - افزایش بيماری و تنش در
گونه های در معرض خطر - کاهش باروری و جمعيت
وحوش و انقراض محلی - عدم جفت گيری و تخم
گذاری پرندگان وحشی از جمله کبک، تيهو، بـاقرقره و ... در نتيجه کاهش جمعيت آنها - بروز بيماری های مختلف در بين حيات وحش و مرگ و مير
بيشتر در نتيجـه افـزایش ارتباط با توليدات کشاورزی از قبيل استفاده از حيوانات از
مزارع - خشک شدن اکثر زیستگاههای
آبی طيبعی و انسان ساخت که زیسـتگاه پرنـدگان مهاجر و کنار آبزی می باشد که در
نتيجه آن اختلال در روند زنـدگی پرنـدگان مهـاجر رخ می دهد **خسارت
به جوامع گياهی شامل: - خسارت به تنوع گونه ای
به ویژه درختان - ضعيف شـدن پوشـش گيـاهی،
خشـک شـدن گياهـان علوفـه ای و مرتعـی و در نتيجه اختلال در زنجيره غذایی وحوش - خسارت به کمربندهای سبز و مناطق حفاظت شده به وسيله
درختان - تهدید و نابودی گونه های
نادر گياهی - هجوم آفات گياهی د
رهنگام خشکسالی - تعليف غير مجاز در مناطق
حفاظت شده به دليل نبود علوفه کافی در سایر مناطق. - افزایش
شدت و تعداد آتش سوزی ** نابودي خاك به دليل
فرسايش شديد و نيزکاهش کيفيت خاک ** اثر بر کيفيت هوا (به
سبب فرسايش خاک وانتشار آلودگی ها) **آاهش کيفيت چشم اندازها
و توانايي بينایی (گرد و غبار، پوشش گياهی و ...) **خسارات
آشاورزي: - تخریب انهار، شبکه های
آبياری و زهکشی، قنوات و سردهنه های آبگيری از رودخانه ها. - خسارات
وارده به چشمه ها و ایستگاههای پمپاژ - پر شدن سریع مخازن و
سدها از رسوبات و کاهش حجم مفيد آنها - خسارت به امور زير بنايي
و رفاهي همچون شبكه راهها خصوصاً راههاي روستايي ، تخريب خطوط انتقال نيرو و قطعي
آب و برق و....
اثرات اقتصادی
ضرر
و زیان وارده به تولیدکنندگان محصولات کشاورزی، دامی و شیلات، کاهش در تولید چوب،
تاثیرات مرتبط به انرژی، ضرر در صنعت توریسم کشورها، تاثیر روی صنعت حمل و نقل،
کاهش تولید غذا، اختلال در عرضه مواد غذایی و تاثیرات عمومی اقتصادی دیگر مانند
کاهش قیمت زمین، ضرر و زیان صنایع وابسته به محصولات کشاورزی و...
اثرات اجتماعی
خشکسالی
علاوه بر تاثیر بر سلامت، افزایش نزاع و تعارضات در زمینه‌های آبی، سیاسی،
مدیریتی، کاهش و تغییر در کیفیت و سبک زندگی و همچنین مهاجرت انسان‌ها را در پی
دارد.
این
پدیده را باید جدی بگیریم، چون تنها با
توصیه به استفاده از ماسک و بیرون نیامدن مردم از خانه، به راحتی نمیتوان از کنار
آن گذشت و این مسئله را حل کرد.این دیگه هوای آلوده و گرد و غبار اینطور چیزها
نیست.این مسئله حکم مرگ و زندگی انسان ها رو دارد.
راهکارهای
مناسب :
1-رفع
نشتی سیستم توزیع آب و ذخیره سازی آب های سطحی(بهره وری بهینه از منابع آبی)
2-
بازیافت فاضلاب
3-
پاکسازی دریاچه ها و مرداب ها و مرمت و بازسازی چاه های قدیمی
4-
کشت محصولات کم آب در اواویت قرار بگیرد نسبت به محصولاتی که نیاز به آب زیاد
میباشند مثل برنج
5-حفاظت
از آبخیزها و عرصه های طبیعی
6-
استفاده از شيوه های نوین آبياری و مصرف بهينه آب در آبیاری چمنها و بوستان ها و
گیاهان
7-
تأمين سوخت مناطق روستایی و عشایر جهت جلوگيری از تخریب منابع طبيعی و حفاظت از
جنگل ها و مراتع
8-
- - مهار سيلاب به کمک سدهای
کوتاه و متوسط
9-
پخش سيلاب و تغذیه مصنوعی سفره های آب زیرزمينی
10-
کشت گياهان مقاوم به خشکی و استفاده از گياهان توليدی و زینتی کم آب
11-
صرفه جویی در مصرف آب و استفاده از فرهنگ صحيح مصرف
12-
جلوگيری از حفر چاه های غير مجاز و بهره برداری بی رویه از منابع آب زیرزمينی
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر